W procesie tłumaczenia, tłumacz często napotyka na różne trudności związane z przekładem. Nie są to sytuacje nadzwyczajne, a wpisane na stałe w zawód tłumacza. Jednymi z najczęściej spotykanych są tłumaczenia idiomów. Przekład tekstu nacechowanego wyrażeniami idiomatycznymi wymaga od tłumacza więcej uwagi i zastosowania odpowiednich strategii tłumaczenia idiomów. Każdy tłumacz doskonale zdaje sobie sprawę, że tłumaczenie tych oryginalnych wyrażeń z języka źródłowego na język docelowy to jedno z trudniejszych zadań w procesie przekładu. Jaką zastosować strategię tłumaczenia idiomów? Czy każda z nich jest dobra? I wreszcie – czy są sprawdzone strategie tłumaczenia idiomów?
Strategie tłumaczenia idiomów
Przede wszystkim czym jest idiom? Otóż, idiomy to zwroty i wyrażenia z danego języka, które najczęściej nie mają odpowiednika w języku docelowym. Trudno jest je przetłumaczyć dokładnie . To pewnego rodzaju słowa, metafory, których nie da się przetłumaczyć na język docelowy. Zastosowanie w tekście wyrażeń idiomatycznych wzbogaca go i wzmacnia jego charakter. Idiomów nie da się tłumaczyć dosłownie i w oderwaniu od kontekstu całego zdania czy fragmentu tekstu. Stanowią one całość leksykalną. Mogą występować zarówno w języku formalnym jak i mowie potocznej. Czasem idiom może mieć swój bliski odpowiednik w języku docelowym.
Warto pamiętać, ze tłumaczenie to nie tylko rzetelna wymiana elementów leksykalnych i gramatycznych pomiędzy dwoma językami. To coś więcej. Dobre tłumaczenie polega także na odwzorowaniu tożsamości wyrażeń i spójności tekstu.
Idiomy w każdym języku obcym są tak samo popularne jak w języku polskim. Są powszechnie używane i bez nich każdy język byłby zdecydowanie uboższy. Dlatego obranie odpowiednich strategii tłumaczenia idiomów ma tak duże znaczenie. Poprawne, jak najbliższe znaczeniu idiomatycznego przetłumaczone wyrażenie zbliża przekład do oryginału.
Problem w tłumaczeniu idiomów polega na tym, że są one zwrotami właściwie nieprzetłumaczalnymi. Idiomy to utrwalone formy wyrażeń, które tworzą całość. W procesie tłumaczenia nie podlegają żadnym zmianom, a jeśli nawet, to niewielkim. Mają one bowiem znaczenie, które nadaje im całe wyrażenie, a nie poszczególne jego elementy, słowa. Niektóre np. z angielskich idiomów w ogóle nie mogą być zmieniane przy przekładzie.
Podejmując strategię tłumaczenia idiomów nie można zapomnieć pewnych reguł, które należy przestrzegać przy przekładzie. Otóż, jeśli idiom nie jest grą słowną ani żartem, w przekładzie nie należy:
- zmienić porządku wyrazów
- usuwać ani dodawać żadnego ze słowa
- zmienić struktury gramatycznej
- zastąpić jednego lub kilku słów innymi
Trudno jest wyobrazić sobie zmiany szyku czy wymiany słów w znanych wszystkim, utartych i przyjętych w tradycji zwrotów, np. w wyrażeniu „wszystkiego najlepszego” albo przy przekładzie przysłów. Tu każde słowo powinno w tłumaczeniu zostać zachowane na miejscu, w którym występuje w oryginale.
Najważniejsze strategie tłumaczenia idiomów
Wyrażenia idiomatyczne to stałe formy leksykalne. Nie nadają się do dosłownego tłumaczenia. Trudno również znaleźć je w standardowym słowniku. Podczas ich tłumaczenia z tekstu źródłowego warto stosować najbardziej znane i sprawdzone strategie tłumaczeń idiomów. Często tłumacze, którzy zajmują się jedynie tłumaczeniami pisemnymi mają większe trudności w tłumaczeniu idiomów niż np. native speakerzy. Główne problemy przy tłumaczeniu idiomów sprowadzają się do dwóch zakresów. Pierwszy z nich to umiejętność rozpoznania i przetłumaczenia idiomatyzmu. Drugim są trudności w przekładzie różnych znaczeń idiomu w zależności od kontekstu języka źródłowego.
Dlatego podejmując przekład idiomów, najważniejszą strategią w ich tłumaczeniu jest przede wszystkim jest rozpoznanie go, zinterpretowanie i poznanie kontekstu tekstu źródłowego.
Przy stosowaniu sprawdzonej strategii tłumaczenia idiomów warto wziąć pod uwagę specyfikę tych wyrażeń. Metoda, zgodnie z którą idiom powinien być tłumaczony zależy od wielu czynników. Nie ma tu nawet znaczenia, czy dany idiom ma swój odpowiednik w języku przekładu.
Ważne są tu również inne czynniki. Na przykład znaczenie jego poszczególnych elementów, czy występują one także w dalszej części tekstu. Od powodzenia tłumaczenia idiomu zależy również trafność wyboru pojęć ekwiwalentnych w rejestrze tłumaczeniowym języka docelowego. Kontekst tłumaczeniowy ma tu ogromne znaczenie. Od niego zależy dopuszczalność określonej strategii tłumaczenia lub jej brak.
Sprawdzone strategie tłumaczenia idiomów
Pierwsza z nich wydaje się być idealna w stosowaniu. Polega ona na zastosowaniu idiomu mającego podobne znaczenie i zbliżoną formę w języku docelowym. Tu kontekst idiomatyczny wydaje się być zachowany w 100%. Jednak nie zawsze ona się sprawdza.
Dlatego proponowane są także inne strategie tłumaczenia idiomów.
Pierwszą z nich jest technika polegająca na użyciu idiomu o podobnym znaczeniu i formie. Polega ona na użyciu w języku przekładu podobnego wyrażenia. Ma ono podobne znaczenie oraz elementy jak w języku źródłowym. Np. step by step (english) – krok po kroku (polski). Tak idealnie zgrany stopień dopasowania występuje jednak niezwykle rzadko.
Drugą sprawdzoną strategią tłumaczenia idiomów jest zastosowanie idiomu o podobnym znaczeniu, ale w innej formie.Stosuje się ją gdy idiom w języku docelowym ma podobne znaczenie jak w języku źródłowym. Różnią się jedynie elementami leksykalnymi. Dobrym przykładem jest chociażby zwrot He did not turn a hair (english) i odpowiadający mu podobne wyrażenie idiomatyczne w tekście docelowym – nawet nie mrugnął (polski).
Kolejną dobrą strategią tłumaczenia idiomów jest tłumaczenie przez pominięcie. Polega ono na pominięciu całego idiomu w tłumaczeniu. Może to wynikać na przykład z braku jego odpowiednika w języku docelowym.
Inną techniką przekładu idiomów jest ich tłumaczenie parafrazą. To najczęstsza metoda tłumaczenia idiomów. Sprawdza się doskonale gdy nie da się znaleźć bliskiego odpowiednika wyrażenia w języku na który dokonywany jest przekład. Ta technika tłumaczenia pomocna jest także gdy użycie idiomatycznego wyrażenia w tekście docelowym zdaniem tłumacza będzie niewłaściwe z uwagi na różnice językowe.
Tłumacze wykorzystują przy tłumaczeniu idiomów także strategię rekompensaty. Tę metodę najkrócej można określić jako pominięcie lub zmniejszenie wagi wyrażenia idiomatycznego w miejscu którym występuje w teście pierwotnym, Tłumacz wprowadza go w tekście docelowym w innym miejscu, zachowując spójność przekładu.
Czy warto stworzyć własne strategie tłumaczenia idiomów?
Jak najbardziej. Każdy tłumacz powinien mieć własne wypracowane techniki i strategie w pracy. Dzięki nim przekładanie nieprzetłumaczalnych wyrażeń staje się prostsze. Warto zawsze bazować na sprawdzonych, uznanych technikach tłumaczenia idiomów. To klasyfikacje stworzone przez najlepsze autorytety zajmujące się techniką przekładu. Powinny stanowić bazę do tworzenia własnych metod pracy.
Pamiętajmy, że to tłumacz wybiera określoną strategię przekładu idiomów. Decyzja w tym zakresie odgrywa kluczową rolę i ma wpływ na jakość przekładu.
Dobre tłumaczenie jest wtedy, gdy w odbiorcach wywołuje te same emocje co oryginał. A doświadczony tłumacz nie pozbawi czytelnika ekscytacji związanej z poznaniem idiomów, nawet za cenę zwięzłości tekstu.
